به گزارش خودمونی، آرتاریت نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که امروزه به عنوان شهر قم شناخته می‌شود، این شهر با تاریخچه طولانی و فرهنگ بزرگی که دارد، به عنوان یکی از مراکز مهم مذهبی و فرهنگی ایران و یکی از مقاصد گردشگری محبوب در کشور ما محسوب می‌شود.
شهر قم یکی از کهن‌ترین و تاریخی‌ترین شهرهای ایران است که سابقه‌ای طولانی در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد، این شهر که با نام‌های مختلفی در طول تاریخ شناخته شده که یکی از آن‌ها آرتاریت بوده، همواره نقش مهمی در تاریخ و تمدن ایران ایفا کرده است.
بیشتر بخوانید:
سکینه پری کیست؟ + اولین زن جراح ایرانی چه کسی بود؟
هلاله پادشاه زن ایرانى که بود؟ + “همای چهر آزاد” کیست؟
در این مقاله قصد داریم به بررسی تاریخچه، پیشینه و اهمیت شهر آرتاریت، یا همان قم، پرداخته و با نگاهی دقیق به معرفی این شهر زیبا و معنوی و همچنین، به تحلیل و بررسی دلایل و شواهد تاریخی مربوط به نام قدیمی «آرتاریت» و ارتباط آن با شهر قم امروزی بپردازیم.
نام قدیمی شهر قم چه بوده است؟
شهر قم امروزی، در گذشته‌های دور با نام “آرتاریت” شناخته می‌شده است، این نام قدیمی، ریشه‌های تاریخی و فرهنگی عمیقی در این شهر دارد و نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه این شهر در طول تاریخ ایران است.
قم یکی از شهرهای مقدس ایران است و پس از مشهد مقدس دومین پایتخت مذهبی ایران لقب گرفته است و بر اساس شواهد و مدارک تاریخی، نام “آرتاریت” نام قدیم این شهر بوده که قدمت نامگذاری آن به دوران باستان و پیش از اسلام بازمی‌گردد، این نام در متون و منابع تاریخی کهن ایرانی و همچنین در آثار جغرافی‌دانان و مورخان قرون وسطی آمده است.
با گذشت زمان و تغییرات تاریخی، شهر آرتاریت به قم تبدیل شد و امروزه همچنان به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران شناخته می‌شود، قم یکی از مراکز مهم زیارتی و مذهبی شیعه است و هر ساله میلیون‌ها زائر از سراسر جهان به این شهر مقدس سفر می‌کنند.
اهمیت شهر قم به دلیل وجود حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) و تعداد زیاد مدارس و حوزه‌های علمی و دینی است که در این شهر واقع شده‌اند، قم به عنوان یکی از مراکز آموزش علوم اسلامی و دینی شناخته می‌شود و دانشجویان و علاقمندان از سراسر ایران به این شهر برای تحصیل در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمی معتبر آن می‌آیند.
با وجود اهمیت مذهبی و زیارتی شهر قم، این شهر همچنین دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی است، از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به بازارهای محلی، موزه‌ها، معابد و بناهای تاریخی اشاره کرد که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کنند.
شهر قم و پیشینه‌ی تاریخی آن:
شهر قم در مرکز ایران و در استان قم واقع شده است، این شهر از دیرباز به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی، مذهبی و سیاسی ایران شناخته شده است، بر اساس شواهد باستان‌شناسی، قدمت سکونت در این منطقه به هزاره‌های پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد.
در دوره‌های مختلف تاریخی، شهر قم با نام‌های گوناگونی شناخته شده است، در متون تاریخی و جغرافیایی قدیم، از این شهر با نام‌هایی چون آرتاریت، کومه، کومیش و قومس یاد شده است، هر یک از این نام‌ها بیانگر جنبه‌های خاصی از تاریخ و فرهنگ این شهر است.
“آرتاریت” به چه معناست؟ + ریشه‌شناسی | چرا به شهر قم آرتاریت می گفتند؟
در مورد ریشه‌شناسی و معنای نام “آرتاریت”، نظرات و تفسیرهای مختلفی ارائه شده است، برخی از محققان و پژوهشگران، این نام را به زبان پهلوی نسبت داده‌اند و معتقدند که ریشه آن به واژه‌های “آرتا” به معنای “پاک و مقدس” و “ریت” به معنای “شهر” بازمی‌گردد، بر این اساس، “آرتاریت” به معنای “شهر پاک و مقدس” است.
همچنین، برخی دیگر از پژوهشگران، ریشه این نام را به زبان اوستایی نسبت داده‌اند و معتقدند که “آرتاریت” از ترکیب واژه‌های “آرتا” به معنای “پاک و مقدس” و “ریتا” به معنای “شهر” ساخته شده است، در این تفسیر نیز، “آرتاریت” به معنای “شهر پاک و مقدس” است.
این تفسیرها و تحلیل‌های ریشه‌شناختی، نشان می‌دهند که نام “آرتاریت” ریشه‌های کهن و باستانی در فرهنگ و تمدن ایران دارد و به مفاهیم مقدس و پاک در آیین‌های باستانی ایران اشاره دارد، این نام، احتمالاً به دلیل موقعیت جغرافیایی و اهمیت مذهبی شهر قم در گذشته، به آن اطلاق شده است.
آرتاریت و شهر قم در تاریخ ایران
بر اساس این شواهد تاریخی، می‌توان گفت که نام “آرتاریت” حداقل از قرن چهارم هجری قمری (دهم میلادی) در منابع تاریخی و جغرافیایی به کار برده شده است، این نشان می‌دهد که این نام قدیمی، ریشه‌های عمیقی در تاریخ و فرهنگ این شهر دارد.
یکی از مهمترین دلایل ارتباط نام “آرتاریت” با شهر قم، موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی این شهر است، قم در گذشته، به دلیل موقعیت ممتاز خود در مسیر ارتباطی شمال و جنوب ایران و همچنین برخورداری از آب و هوای مناسب و حاصلخیز، به عنوان یکی از مراکز مهم تجاری و فرهنگی ایران شناخته می‌شده است.
همچنین، شهر قم به دلیل وجود بقعه حضرت معصومه(س) و مرکزیت مذهبی آن، همواره از اهمیت ویژه‌ای در فرهنگ و تاریخ ایران برخوردار بوده است، این ویژگی‌های مذهبی و فرهنگی شهر قم، احتمالاً یکی از دلایل اصلی اطلاق نام “آرتاریت” به این شهر بوده است.
بر اساس شواهد تاریخی، شهر قم در دوران باستان و پیش از اسلام، به عنوان یکی از مراکز مهم مذهبی و فرهنگی ایران شناخته می‌شده است، در این دوران، شهر قم به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی خود، به عنوان یکی از مراکز مهم تجاری و فرهنگی ایران نیز محسوب می‌شده است.
در این دوران، شهر قم به دلیل وجود مراکز مذهبی و فرهنگی مهم، از جمله آتشکده‌ها و مراکز عبادی زرتشتیان، به عنوان یکی از مراکز مهم مذهبی ایران شناخته می‌شده است، همچنین، این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در مسیر ارتباطی شمال و جنوب ایران، به عنوان یکی از مراکز مهم تجاری نیز محسوب می‌شده است.
این ویژگی‌های مذهبی و فرهنگی شهر قم در دوران باستان، احتمالاً یکی از دلایل اصلی اطلاق نام “آرتاریت” به این شهر بوده است، این نام، به دلیل مفاهیم مقدس و پاک در آیین‌های باستانی ایران، به این شهر اطلاق شده است.
تداوم نام “آرتاریت” در طول تاریخ | “آرتاریت” در کتاب های تاریخی
شواهد تاریخی نشان می‌دهند که شهر قم امروزی با نام “آرتاریت” در گذشته شناخته می‌شده است و نام “آرتاریت” برای شهر قم، در طول تاریخ به طور مستمر در متون و منابع تاریخی و جغرافیایی ذکر شده است، این نشان می‌دهد که این نام قدیمی، ریشه‌های عمیقی در تاریخ و فرهنگ این شهر داشته است.
یکی از قدیمی‌ترین اشاره‌ها به نام “آرتاریت” در کتاب “تاریخ طبری” نوشته محمد بن جریر طبری است، در این کتاب، طبری به نام “آرتاریت” برای اشاره به شهر قم امروزی استفاده کرده است.
همچنین، در آثار جغرافی‌دانان و مورخان قرون وسطی مانند ابن حوقل، مقدسی و یاقوت حموی نیز از این نام قدیمی برای شهر قم یاد شده است، این نشان می‌دهد که نام “آرتاریت” حداقل از قرن چهارم هجری قمری (دهم میلادی) در منابع تاریخی و جغرافیایی به کار برده شده است.
همچنین، در برخی از متون و اسناد تاریخی دوره اسلامی نیز به نام “آرتاریت” برای شهر قم اشاره شده است.
آرتاریت، نام قدیم شهر قم است؟
یکی از نام‌های قدیمی شهر قم، آرتاریت است، این نام در متون تاریخی و جغرافیایی قدیم به کار رفته است، برخی پژوهشگران معتقدند که ریشه‌ی این نام به زبان پارسی باستان باز می‌گردد و به معنای “شهر آرتا” است.
آرتا در زبان پارسی باستان به معنای “راستی، عدالت و حقیقت” بوده است، بنابراین، آرتاریت به معنای “شهر عدالت و حقیقت” است، این نام احتمالاً به دلیل اهمیت و جایگاه معنوی و مذهبی این شهر در دوران باستان به آن اطلاق شده است.
شواهد تاریخی نشان می‌دهند که شهر آرتاریت در دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله در دوران هخامنشیان، ساسانیان و اسلامی، به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و مذهبی ایران شناخته می‌شده است، این شهر در طول تاریخ، میزبان بسیاری از دانشمندان، عالمان و بزرگان دینی بوده است.
کومه و کومیش، نام‌های دیگر شهر قم:
علاوه بر نام آرتاریت، شهر قم در طول تاریخ با نام‌های دیگری نیز شناخته می‌شده است، از جمله این نام‌ها می‌توان به کومه و کومیش اشاره کرد.
کومه به معنای “تپه” است و احتمالاً به دلیل موقعیت جغرافیایی شهر قم در میان تپه‌ها و ارتفاعات، این نام به آن داده شده است، کومیش نیز به معنای “سرزمین کومه” است و به همان دلیل به این شهر اطلاق می‌شده است.
در متون تاریخی و جغرافیایی قدیم، از شهر قم با نام‌های کومه و کومیش یاد شده است، این نام‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی به کار رفته‌اند.
قم در دوره‌های مختلف تاریخی
تاریخچه‌ی شهر آرتاریت به دوران باستان باز می‌گردد و اثرات تاریخی و فرهنگی آن در ساختار شهر قم قابل مشاهده است، این شهر در زمان هخامنشیان به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران شناخته می‌شد و در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز به عنوان یکی از مراکز فرهنگی و مذهبی مهم ایران شناخته می‌شد.
شهر قم در طول تاریخ، در دوره‌های مختلفی حضور و نقش مهمی داشته است، در ادامه، به بررسی برخی از این دوره‌ها می‌پردازیم:
۱- دوره هخامنشیان:
در دوره هخامنشیان، شهر آرتاریت (قم) به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و مذهبی ایران شناخته می‌شده است، این شهر در این دوره، میزبان بسیاری از دانشمندان، عالمان و بزرگان دینی بوده است، همچنین، شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهند که در این دوره، آرتاریت یکی از شهرهای مهم در مسیر جاده ابریشم بوده است.
۲- دوره ساسانیان:
در دوره ساسانیان نیز، شهر قم (آرتاریت) همچنان به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و مذهبی ایران شناخته می‌شده است، در این دوره، شهر قم میزبان بسیاری از دانشمندان و عالمان دینی بوده و به عنوان یکی از مراکز مهم آموزش و پرورش در ایران شناخته می‌شده است.
۳- دوره اسلامی:
پس از ورود اسلام به ایران، شهر قم همچنان به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و مذهبی ایران شناخته می‌شد، در این دوره، قم به عنوان یکی از مراکز مهم تشیع در ایران مطرح شد و میزبان بسیاری از بزرگان و علمای شیعه بود، همچنین، در این دوره، شهر قم به عنوان یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی ایران شناخته می‌شد.
۴- دوره معاصر:
در دوره معاصر نیز، شهر قم همچنان به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی، مذهبی و سیاسی ایران شناخته می‌شود، این شهر به عنوان یکی از مراکز مهم تشیع در جهان اسلام مطرح است و میزبان بسیاری از بزرگان و علمای شیعه است، همچنین، قم به عنوان یکی از مراکز مهم آموزش عالی و پژوهشی در ایران شناخته می‌شود.
جایگاه مذهبی و فرهنگی شهر قم:
شهر قم به دلیل جایگاه مذهبی و فرهنگی خود، همواره مورد توجه بوده است، این شهر به عنوان یکی از مراکز مهم تشیع در جهان اسلام شناخته می‌شود و میزبان بسیاری از بزرگان و علمای شیعه بوده است.
نتیجه گیری
در نهایت، شهر آرتاریت یا قم یکی از شهرهای باستانی و مهم ایران است که با تاریخچه طولانی و فرهنگ بزرگی که دارد، یکی از مقاصد گردشگری محبوب در کشور ما محسوب می‌شود، اهمیت مذهبی، تاریخی و فرهنگی این شهر، آن را به یکی از مراکز مهم ایران تبدیل کرده است که هر ساله میلیون‌ها زائر و گردشگر را به خود جذب می‌کند، امیدواریم که بازدید از این شهر زیبا و معنوی، برای شما لحظاتی خاطره‌انگیز و پر از احساسات مثبت به ارمغان بیاورد.
نویسنده: 
